شهر زير زميني يزد

به غير از چاه ها كه در يادداشت ها ئي قبلي تحت عنوان « چاهخانه ، جزئي اجتناب ناپذير در معماري و شهرسازي بومي - سنٌتي يزد » اين مبحث آمده اند لااقل سه نوع سوراخ اريب ، و دو نوع سوراخ وسيع هم در معماري شهر يزد وجود داشت . سوراخ هاي اريب عبارت بودند از :

 - گاو روها كه در جوار چاههاي عميق و پرآب اماكني عمومي نظير حمام ها و كاروانسراها وجود داشتند و به شخصه بارها به تماشاي آب كشيدن از چاه حمام امامزاده جعفر (ع) ، در ضلع شمال غربي ساختمان امامزاده در ميدانگاهي كه امروز به بلوار وصل شده است بوده ام كه البته گاه نيز براي كشيدن دلو بسيار بزرگ آب از چاه ، به جاي گاو از شتراستفاده مي كردند.

 - جوب هائي چون « جوب امامزاده » و « جوب حاجي بابي » كه چون پلكان آب انبارها ، پس از طي حدود 80 پله به محل كانال عبور آب يك قنات مي رسيدند و البته در آنجا محوطه اي ساخته شده بود كه بيشتر براي رختشويان حرفه اي مورد استفاده بود ؛ و در باره امامزاده جعفر گفته مي شد علاوه بر اينكه محلي براي غسل كردن فقرا بوده است گاه نقش غسالخانه ي قبرستان امامزاده جعفر را هم ايفاء مي كرده است ..

 - پلكان آب انبارها كه هنوز هم موجود و در معرض ديد عموم مي باشند .

 سوراخ هاي وسيع ، صرفنظر از بعضي از حمام ها و به خصوص زورخانه ها كه در گودي ساخته مي شدند عبارت بودند از :

 - خزانه هاي آب انبارها كه هنوز هم به تعدادي قابل توجه وجود دارند و تقريبا" امكان مشاهده شان براي عموم مردم وجود دارد .

 - باغچه ها يا درواقع طبقاتي زير زميني كه يا به منظوراستفاده از خنكاي زمين در تابستان ، يا به منظور هم سطح كردن بخشي از خانه با مجراي عبور يك قنات و ايجاد باغچه اي كه از وجود آن قنات بهره مندشود ساخته مي شدند ، و گاه عملا" باغچه اي بزرگ را تشكيل مي دادند .

حال از اين سوراخ ها كه بگذريم به سوراخ هائي عمودي مثل مجاري قنات هاي عبوري از شهر مي رسيم كه گاه مجاري آن ها را كه به يكديگر وصل بوده اند مرتفع ساخته بوده اند  . مي دانيد چرا ؟ .براي اين كه اگر دشمن از حصار شهر گذشت و وارد شهر شد به داخل چاه قنات رفته از آنجا به روستاي مظهر قنات فرار كنند ...

گاهي هم نقبي براي فرار ازدشمن مهاجم غالب تدارك مي ديده اند كه مشهورترينش گويا نقبي از خانه مرحوم صدر الممالك ( در ضلع جنوبي مسجد كنوني روضه محمديه شروع مي شده است و به خانه كدخداي روستاي محمود آباد در شمال شهر درآن زمان مي رسيده است و در درون شهر نيز شعباتي به خانه برخي ديگر از اعيان و رجال شهر داشته است .